Hoe kom je van de erkenning van Social Media als “wicked” problem naar een begin van een oplossing?
Allereerst door te erkennen dat de wereld niet zo maakbaar of controleerbaar is. Hartmut Rosa, de bekende socioloog schrijft dat de moderne wereld de mythe van “beschikbaar maken” tot kunst heeft verheven. We moeten het begrijpen en daarna oplossen en het nieuw veroverde gebied vermarkten. Daardoor kenmerkt zich de moderne wereld voor “versnelling”. Juist social media zelf en de big tech zijn zelf voorbeeld van “innovatie”: ze denken dat ze een probleem oplossen maar uiteindelijk gaat het om groei, beheersing en vermarkting. Denk dus ook niet dat het huidige probleem van social media een “op te lossen” probleem is.
Ten tweede ligt het vraagstuk ook te diep. Zie de vorige post hierover. Het is niet alleen technologie, niet alleen smartphones, niet alleen big tech en hun social media apps. Het gaat ook over de psychologie van verslaving, de psychiatrie van allerlei beloningssytemen in ons brein, de economie van social media verdienmodellen en onze kapitalistische systeem van marktwerking en onze behoefte. Het zijn ook filosofische en sociologische vragen over gemeenschap, behoefte aan verbinding. Het zijn theologische of religieuze vragen omdat het gaat over onze diepste overtuigingen, ons zijn en het geheel van alles.
Ten derde: je kunt niet zoveel tegelijk. Je hebt een beperkt aantal middelen en weinig macht. Denk dus niet dat er een soort quick fix is. En hier komt nog een extra probleem. Veel boeken over invloed vanuit beperkt middelen wijzen direct op de kracht van… social media(!) om problemen op te lossen. “Klik hier om de wereld te redden” is dan ook de cynische titel van Evgeny Morozov. Wil je een probleem aanpakken: wees vindbaar op de socials, wordt influencer of bouw zelf een app. Ook ik heb dit gedaan met mijn app YourStory in 2012 die ook wel de “uber van de ziel” of de “airbnb van het goede leven” noemde. De vraag is nu dus extra lastig: hoe veranderen je het probleem van social media door juist GEEN social media te gebruiken?
Ten vierde: veel mensen blijven steken in analyse: nog een wetenschappelijk onderzoek, nog een rapport. Ik erken de waarde van analytische wetenschap. Het moet echter worden aangevuld met ontwerpgericht werken: Een analytisch onderzoeker kijkt op een klein gebied, over langere periode naar een vraagstuk benaderd via de regels van academisch onderzoek. Een ontwerper begint met een experiment op basis van de goed onderbouwde systematische keuze en leert van het experiment.
De wijsheid van “ontwerp” begint bij het in kaart brengen van het systeem. Donella Meadows heeft in haar baanbrekende werk “Thinking in Systems” laten zien dat complexe vraagstukken bestaan uit verschillende knooppunten met daartussen verbindingslijnen. Het ene punt oefent kracht uit op een ander punt. In een complex systeem of een groot wicked problem zijn er vele punten en veel verbindingslijnen.
(hierboven: een begin van een systeemkaart met knooppunten en lijnen)
Meadows zegt vervolgens dat je een punt kunt kiezen waarop je een “hefboom” of “leveragepoint” kunt inzetten. Kies dit punt zo dat het mogelijk meerdere andere punten in het systeem kan beïnvloeden en dat de richting van beïnvloeding de juiste is. (Zie: Er zijn verschillende soorten leveragepoints.)
In een volmaakte wereld ga je samen met zo veel mogelijk belanghebbenden het systeem in kaart brengen en hefboom-punten ontdekken. Daarom is het goed om het vraagstuk van social media met zo veel mogelijk partijen te ontginnen: opvoeders, ouders, scholen, overheden, fondsen, maatschappijke organisaties, hulpverleners, technici, ontwerpers, geestelijk verzorgers, kunstenaar, etc. Dit proces heet “co-design”. Hoe meer mensen meedoen in het proces (binnen praktische grenzen uiteraard) hoe eenvoudiger het vervolg. Je hoeft immers niet een “probleem” te verkopen aan andere partijen. Ze hebben reeds meegedacht en zijn “eigenaar” van het vraagstuk. In Zwolle hebben we een systeem verkenning gedaan met studenten, maar ook met medewerkers van Hogeschool Windesheim.
Na het in kaart brengen van het systeem en het vinden van hefbomen is het mogelijk om een nieuw “frame” te ontwikkelen. Door welk “venster” kijken we naar het vraagstuk om tot het begin van een ontwerp te komen. Daarover gaat de volgende bijdrage: Frame Innovation.